Green hearts – Great business van Manon van Leeuwen uit 2025 is gericht op CSO’s. Corporate Sustainability Officers dus. En dan met name op de CSO’s die worstelen met de vraag: Hoe krijg ik ze zover? Het boek gaat dus over overtuigen, beïnvloeden en gedragsverandering, waarbij alle cases en voorbeelden uit de praktijk van duurzaamheid komen. Nuttig, nu de focus op klimaatverandering verzwakt bij onze overheid, en bij die in andere landen. Laat dat niet in je bedrijf gebeuren!
Manon stelt dat het boek juist niet over duurzaamheid gaat, en ook niet over weerstand tegen verandering. Maar over emotioneel raken. Ze maakt onder andere gebruik van de theorieën van Daniel Kahneman over rationaliteit, van die van James Clear over gewoonten, en Jan van Setten’s Hoe krijg ik ze zover? Bekende stof die het boek een goed fundament geeft. Deze theorie wordt afgewisseld met columns, eigen ervaringen, bijdragen van experts en checklists. Manon geeft het een persoonlijk sausje door haar eigen model toe te voegen en haar eigen schrijfstijl, inclusief het veelvuldige gebruik van ‘harten laten shinen’, ’toverstokje’, ‘sterrenstof’ en dergelijke, wat aan mij helaas niet besteed was.
Het managementboek Green hearts – Great Business …
…. begint met een interessant voorwoord. Manon is bestuurder bij een aantal zorgbedrijven en wil daar vergroenen. De weerstand is enorm. Ze verdiept zich in gedragsverandering en begint haar eigen adviespraktijk, een familiebedrijf. Direct merkt ze het verschil tussen families en bedrijven. Families gaan over verbinden, voor elkaar zorgen, delen, rekening houden met de gevolgen van je gedrag voor een ander. Ze stelt ons de vraag waarom we die ‘familiewaarden’ niet meenemen naar kantoor of ziekenhuis. Daar komt ze later in het boek uitgebreid op terug. Wat schreef ik verder op?
Haar verhaal hoe ze geraakt werd door een documentaire over onze overconsumptie, vooral die van kleding, vond ik erg herkenbaar (ik las er een boek over). Kleurstof van kleding verdwijnt in rivieren, fabrieken braken CO2 uit, boten vol ongedragen kleding meren aan in Afrikaanse landen. Ze stopt met het kopen van nieuwe kleding, koopt alleen nog tweedehands. En verzint verhalen bij die items: het vintage-rokje (wat snel scheurde) heeft in Parijs gewoond, het leren jasje heeft achterop een motor gezeten. Ik vind dat slim: het maakt de items bijzonder, in plaats van iets waar menigeen nog steeds zijn neus voor optrekt. Manon voelt dan ook blijdschap bij haar nieuwe manier van leven, en gunt dat de lezer ook.
Toverstokje voor vrouwen?
In de inleiding stelt ze dat we ‘betoverd’ moeten worden om in actie te komen, want eigenlijk veranderen we niet zo graag, we vermijden risico’s en sparen onze energie voor acute dreiging. Klimaatverandering is dat niet (denken we), en 2030 is ver weg. We hebben dus sterrenstof nodig, Tinkelbel moet met haar toverstokje aan het werk. Ik frons wat, waar gaat dit heen?
In hoofdstuk 1 lees ik dat er meer vrouwelijke duurzaamheidsstrijders, dan mannelijke, dat vrouwelijke energie in een team zorgt voor meer aandacht voor duurzaamheid en dat greenwashing minder voorkomt bij bedrijven met vrouwen aan de top. Onderzoek van HelloFresh (ik wist niet dat dat een onderzoeksbureau was) geeft aan dat vrouwen vaker een tas meenemen naar de supermarkt, meer doen aan energie- en waterbesparing, het tegengaan van voedselverspilling, en minder dierlijke producten eten. Een onderzoek van Aaron Brough geeft aan dat mannen een grotere ecologische voetafdruk hebben. Hoe komt dat? Dat is een cultuurdingetje. Je eigen tas meenemen wordt gezien als ‘ iets voor vrouwen’. ‘Zorgen’ is vrouwelijk, vleeseten is typisch mannelijk. Een onderzoek van Harvard geeft aan dat vrouwelijke leiders beter presteren in (langdurige) crisissituaties, zoals Covid. En klimaatverandering dus. Ze hebben vaker een langetermijnvisie en hechten meer belang aan duurzaamheidsdoelstellingen. Daarnaast zijn bedrijven die vooroplopen met duurzaamheid, ook de bedrijven die een focus hebben op DEI (Diversiteit, Gelijkwaardigheid en Inclusie). Daarom zijn er dus meer vrouwelijke duurzaamheidsstrijders, dan mannelijke. Maar álle duurzaamheidsstrijders zijn intrinsiek gemotiveerd, zegt Manon.
Het hoofdstuk geeft verder aandacht aan persoonlijkheid, waarden, drijfveren en de verschillende modellen hiervoor. Aardig is het stuk over het verschil tussen arme en rijke mensen, die toch beiden duurzaam leven. Rijk kan kiezen voor duurdere biologische groenten. Arm heeft vaak gewoon geen geld voor een auto en vlees.
10 fouten bij de implementatie van duurzaamheidsmaatregelen
In hoofdstuk 2 geeft Manon een overzicht van 10 fouten die de CSO maakt bij het implementeren van duurzaamheidsmaatregelen bij het bedrijf.
- Je gaat te snel van start.
- Je loopt voor de troepen uit.
- Je enthousiasme wordt gezien als ‘woke’. Dat komt vaak omdat je je collegae er niet bij betrekt, zie ook 2.
- Je denkt dat je alles alleen moet doen. Tip: zoek gelijkgestemden, en vergeet zeker Gen Z niet.
- Je denkt dat ze je wel snappen. Houd in je communicatieplan rekening met kennisontwikkeling, en gebruik inspirerende voorbeelden.
- Je focust op techniek en vergeet gedrag. Blijf je mensen motiveren, raak ze met verhalen, vier je mijlpalen.
- Je houdt geen rekening met het oerbrein. Mensen houden niet van iets ‘verliezen’, dus geef aandacht aan de leuke aspecten en de ‘winst’ van de acties.
- Je behandelt duurzaamheid stand alone. Zie het niet als een project, maar integreer het in de bedrijfsvoering.
- Je focust teveel op compliance. Dan maak je er een papieren tijger van, met formulieren, audits, checklists, en kijk je niet naar (het gebrek aan) impact.
- Je vertrouwt blind op externe consultants. Dan krijg je plannen die niet goed aansluiten op de bedrijfscultuur.
Deze fouten verrassen mij niet, het zijn de gangbare problemen die optreden bij verandermanagement.
Weerstand tegen verandering
In hoofdstuk 3 behandelt Manon het oerbrein, gedrag, besluitvorming, gewoonten, met behulp van o.a. Daniel Kahneman’s Systeem 1 (‘holbewoner/gewoontedier’) en Systeem 2 (‘professor’), en James Clear’s habitloop. Daarbij komt Tinkelbel met haar sterrenstof. Manon legt uit wat verliesaversie is, en hoe dat zorgt voor weerstand tegen verandering. Neem daarom kleine, haalbare stappen die niet als bedreiging worden gezien, maar als makkelijk, aantrekkelijk. Voeg humor toe. De habitloop is: Cue-aanwijzing; Routine-gedrag; Reward-beloning. De beloning kan iets zijn als gratis opladen voor degenen die met de elektrische fiets naar kantoor komen. Zodra de kleine stappen ‘gewoon’ zijn geworden, breid je ze uit. Om mensen te raken op emotioneel niveau, te betoveren, moet je verhalen vertellen en positieve emoties oproepen, om je team te laten verlangen naar duurzame verandering.
Een liefdevolle cultuur
Hoofdstuk 4 gaat over cultuur, relaties op de werkvloer. Liefdevolle families vinden we heel gewoon, liefdevolle bedrijven maar gek. Nu is het zo dat familiebedrijven wél liefdevol zijn, mensgerichter. Je gaat met je broer of zus gewoon geen strijd aan over de meeste declarabele uren. Familiebedrijven hebben een lange termijnfocus, omdat ze het bedrijf door willen geven aan de volgende generatie. Ook klanten en leveranciers behoren tot de ‘familie’. Ze hebben meer aandacht voor sociale impact in de stad of de maatschappij, zijn betrokken bij lokale sportverenigingen en vrijwilligersorganisaties. Organisaties die alle medewerkers als aandeelhouder hebben, zoals accountantskantoor aaff, hebben óók kenmerken van familiebedrijven. Omdat we bij de groep willen horen, wijken we liever niet af van sociale normen. Als je dus een cultuur schept die als norm liefdevolle relaties heeft, landen de maatregelen rond duurzaam handelen beter in de organisatie. Er is gewoon meer motivatie om zich aan te passen.
Voorlopers in een organisatie zijn heel belangrijk, als de groep ‘early adopters’ zo’n 20% van de medewerkers beslaat is een omslag naar de hele organisatie waarschijnlijk. Gebruik die voorlopers als ‘Green Team’. Gen Z is heel geschikt als voorlopers, zij hechten belang aan impact maken, betekenis en purpose. Verder: mindful leiding geven, bewuster in het moment aanwezig zijn, aandacht hebben voor je mensen. Hoeft niet persé met meditatie, maar dit kan wel een hele goede start van je vergadering zijn, je hebt dan meer focus voor de agenda-onderwerpen.
Goede voornemens blijven vaak voornemens. Je ‘ideal self’ wijkt af van je ‘actual self’. Dit heet ‘self-discrepancy’. Hoe dicht je die kloof? De oorzaak aanpakken is de meest voor-de-hand-liggende methode. Maar moeilijk. Liever verzinnen we een symbolische actie. Je gaat niet sporten, nee, je koopt een leuk yoga-pakje en maakt foto’s van jezelf. Als je ernaar kijkt, krijg je een goed gevoel! Of je negeert het gevoel gewoon. Zo groot is die kloof niet … Of je leidt jezelf af van het gevoel met iets anders. Binge-watchen, een superdrukke agenda. Als laatste kun je compenseren met iets anders. Oké, niet gesport, maar wél die vette hamburger laten staan. De eerste methode is natuurlijk de beste. Aanpakken en volhouden. Iets aanpakken en volhouden wil je van je team, dus ga je eerst self-descrepancy oproepen. Schep voor hen een ideal self door ze te raken met een verhaal.
Emotioneel raken
Als iets je raakt, voel je dat direct. Tranen in je ogen. Of een warm gevoel. Een verhaal dat raakt, maakt dat mensen het verhaal worden ingezogen, zich identificeren met wat ze voelen. Daar zijn ‘geheime wapens’ voor, zo lees ik in hoofdstuk 5: dopamine, endorfine, oxycotine, hormonen die vrijkomen bij storytelling. Wil je meer motivatie? Zorg dan voor dopamine, met een spannend verhaal of een wedstrijd. Verbinding? Dan oxycotine, met een ontroerend verhaal of documentaire. Creativiteit? Endorfine, met een grappig verhaal, wat ontspant.
Het GHEART-model
Natuurlijk heeft ook Manon een eigen model, haar GHEART werkt ze uit in hoofdstuk 6. G = Grow your mind. Dit gaat over kennis opdoen. H = Help ze (nee, niet Help them). Maak het makkelijk. E = Eager. Zorg dat ze naar de nieuwe werkwijze gaan verlangen, maak het spannend. A = Awards. Beloon je team met cadeaus en aandacht. R = Roll with it. Ga gewoon dingen doen. Vegan bitterballen op de vrijmibo. T = Thrive. Volhouden en laten beklijven. ‘Laat de groene harten shinen’. De onderdelen worden gevuld met de eerder behandelde theorie. Persoonlijk zou ik met het model gestart zijn, dat voorkomt overlap en herhaling.
Mijn evaluatie van Green hearts – Great business
Manon heeft veel wetenschappelijke onderzoeken en bekende theorieën gebruikt om haar visie op gedragsverandering te formuleren. Over dat onderwerp is al zóveel geschreven dat het niet zo raar is dat hier weinig origineels in terug te vinden is. Misschien de namen die ze eraan geeft: de holbewoner voor Systeem 1, de professor voor Systeem 2, en dan nog Tinkelbel voor het emotioneel raken. Eerlijk gezegd vond ik dat gezocht en ook best kinderachtig. Het model GHEART waarin de theorie die eerder is behandeld, weer samenkomt vond ik óók gezocht en weinig toevoegen.
Wat wél toegevoegde waarde heeft is het gebruiken van duurzame problemen en oplossingen als voorbeelden. Bepaald relevant voor deze tijd. Aan de andere kant zitten ook daar geen hele originele cases tussen: fietsen in plaats van autorijden, vegan eten in de bedrijfskantine. Wél zijn die voorbeelden herkenbaar en praktisch toepasbaar.
Manon heeft veel persoonlijke verhalen en ervaringen toegevoegd, van de allereerste documentaire die haar zó raakte dat ze duurzamer ging leven, tot een totaal uit de hand gelopen vergadering die ze met 3 minuten meditatie weer op het goede spoor zette. Deze voorbeelden van storytelling raakten me inderdaad, de eerste door de onthutsende beschrijving van de vervuilende kleding-industrie, de tweede door de humor. Dat is knap. De ervaringen van de geïnterviewden vond ik minder boeiend.
De doelgroep is CSO’s, en ook de meeste cases komen uit de hoek van de CSO’s. Ik denk dat veel méér mensen baat hebben bij het lezen van dit boek, denk aan afdelinghoofden, teamleiders, HR. En als de doelgroep, CSO’s, voor 70% uit vrouwen bestaat, waarom dan ‘waar hij staat, kan ook zij of hen worden gelezen’? Of moeten juist de mannelijke CSO’s gaan toveren met sterrenstof?
Uitvoering
De uitvoering van het e-boek dat ik las, is voor verbetering vatbaar. De beperkt aanwezige illustraties zijn vaag en erg slecht leesbaar in de grijstinten op mijn eReader, ook als je ze apart als afbeelding bekijkt. En ook op mijn iPad, waarin ik in kleur kan lezen, zijn niet alle plaatjes duidelijk, de grijs-tinten zijn veranderd in groen-tinten, maar dat is het dan ook wel. Daarnaast is het italic maken van woorden is in veel gevallen maar half gelukt. In de literatuurlijst tenslotte viel mijn oog op Jan van Setten’s ‘Hoe krijg ik ze zover’ uit 2022. Dit boek las ik ook, het stamt uit 2010 en is zeer vaak herdrukt. Jammer, dit soort dingen leiden mij af van de inhoud.
De structuur van het boek en de indeling per hoofdstuk zijn aardig. Het toevoegen van columns en expert-ervaringen aan elk hoofdstuk is een goed idee. Aan het eind van elk hoofdstuk staat een checklist en samenvatting. Zondermeer nuttig. Tussendoor verwijst Manon naar whitepapers die direct te downloaden zijn, maar pas na achterlating van je gegevens, dus daar heb ik verder niet naar gekeken.
Over de schrijfstijl heb ik gemengde gevoelens. Ik vond dat er veel overlap tussen de hoofdstukken zat. De schrijfstijl is soms heel concreet als het over wetenschap of bestaande theorieën gaat, soms humoristisch bij Manon’s eigen ervaringen, soms wat kinderachtig (sterrenstof) en soms irritant (veel te veel ‘shinen’).
En? Mis je wat als je dit boek niet leest? FOMO? Dat denk ik niet.
Conclusie
Inhoud: Leerzaam 0, Onderbouwd +, Relevant +, Tijdloos 0.
Vorm: Aansprekend+, Verzorgd 0, Illustraties -, Structuur +, Schrijfstijl 0
FOMO -.
Ik gaf het boek 3*
Ken je dit boek? Wat vond je ervan?
Lees Green hearts – Great business duurzaam …
- via de (online) bibliotheek;
- digitaal en gratis via Kobo Plus (dat deed ik ook);
- of uit een minibieb!
Koop Green hearts – Great business duurzaam …
- bij de kringloop;
- bij een tweedehandsboekenwinkel zoals Boekwinkeltjes;
- bij je lokale boekwinkel, via Libris;
- of via B-Corp Bol (affiliate link).
Keus genoeg!
Abonneer je hier op de kwartalige nieuwsbrief of op de wekelijkse blog-updates!